STANDARD OIL

23

STANDARD OIL

Con bạch tuộc của ngành dầu hỏa

• Người sáng lập:         John D. Rockefeller, Samuel Andrews và
Henry M. Flagler 

• Logo:

• Vị trí trong nền           Không thuộc Fortune 500 - năm 2007

kinh tế Mỹ: 

• Nét đặc trưng:            Tập đoàn dầu hỏa lớn nhất thế giới trước khi bị
giải tán bởi Tòa án tối cao

• Sản phẩm chính:       Dầu lửa, chất đốt, dầu nhờn, những sản phẩm
có nguồn gốc từ dầu khí khác

• Chủ tịch                       John D. Rockefeller
• Nơi thành lập              Cleveland, Ohio
• Giá trị thị trường        100 triệu đô-la

trước khi bị giải tán: 

• Đối thủ chính:             Không có
• Thời gian hoạt động:  1870 – 1911

     Bất cứ khi nào nhắc đến công ty dầu lửa Standard Oil, có hai từ

ngay lập tức xuất hiện: Rockefeller và Độc quyền. Sự liên hệ giữa hai

từ  này là  không thể  tránh khỏi, bởi chỉ có  Rockefeller mới xây dựng

được nhà máy lọc dầu khổng lồ này – và không gì khác ngoài bản án

chống độc quyền mới có thể hạ gục nó. Sâu xa hơn, bộ ba(1)này mãi

mãi quấn lấy nhau vì tất cả  đều đã  đạt đến cực điểm trong một kỷ

nguyên mà cuộc cách mạng công nghiệp đã biến ngành thương mại Mỹ

thành một thế lực toàn cầu còn được duy trị đến ngày nay.

       Dĩ nhiên, Rockefeller không thể điều hành đế  chế  khổng lồ  này một

mình. Ngay cả  một người có  tầm vóc như ông cũng cần có  một đội ngũ

quản lý tuyệt vời để vận hành cái gọi là  “con bạch tuộc” của ngành công

nghiệp khai thác và tinh chế dầu hỏa, một công ty đã  từng kiểm soát gần

như tất cả  những thứ  liên quan đến sản phẩm, chế  biến, tiếp thị và  vận

chuyển dầu lửa của Hoa Kỳ. Nhưng chính Rockefeller mới là người kết nối

và điều hành nó, cho đến khi ông và công ty của mình bị kết tội vi

phạm điều luật chống độc quyền dẫn đến sự sụp đổ của công ty.

Nhưng Rockefeller không chỉ là một trong những doanh nhân sắc

sảo nhất thời đại của mình. Di sản của ông vào khoảng 1 tỉ đô-la khi

ông qua đời ở tuổi 98 – một con số đáng giá gấp 10 lần nếu tính ở

thời điểm hiện nay. Là một người có lòng nhân ái, ông sẵn sàng cho

người khác tới đồng xu cuối cùng. Ông đã quyên góp được 20.000 đô-

la để  giúp xây dựng nhà  thờ  Baptise Cleveland vào năm công ty

Standard Oil ra đời. Trong vòng bẫy thập kỷ tiếp theo ông đã thành

lập Quỹ từ thiện Rockefeller và Viện nghiên cứu y học Rockefeller,

 

“Vua dầu hỏa” John Davison

Rockefeller (1839 – 1937)

cùng với rất nhiều những hoạt động từ thiện khác, bên cạnh việc gây

quỹ thành lập Đại học Chicago và tặng vô số quà cho nhiều trường

đại học và nhà thờ. Sự thật là, trong suốt cuộc đời mình, ông đã cho

đi khoảng 500 triệu đô-la thông qua hoạt động từ thiện. Tất cả số tiền

đó có được là nhờ công ty khai thác và tinh chế dầu hỏa mà từ đó ông

đã xây dựng sự nghiệp lừng lẫy của mình.

***

       John Davison Rockefeller sinh ra trong một nông trang ở  vùng

ngoại ô New York vào năm 1839. Là một trong số bốn người con, ông

được nuôi dưỡng bởi một người mẹ rất sùng đạo trong khi cha ông thị

vô cùng bận bịu trong việc lừa đảo người dân địa phương với những

trò bịp bợm tiền bạc và các loại thuốc chữa bệnh giả hiệu. Khi ông lên

mười, cha ông bị buộc tội cưỡng bức một người làm trong nhà và cả

gia đình phải bỏ trốn. Cuối cùng, họ dừng lại ở Cleveland. Không lâu

sau, cậu bé Rockefeller bỏ nhà đi đến vùng Nam Dakota một mình.

Rockefeller nhận công việc đầu tiên vào năm 1855, làm trợ lý kế

toán cho cửa hàng Hewitt & Tuttle. Ông kiếm được 3 đô-la rưỡi một

tuần và thường xuyên quyên góp cho nhà thờ. Tuy nhiên, ông vẫn cố

gắng dành dụm được 800 đô-la chỉ trong vòng 3 năm. Với số tiền đó

cùng với một món tiền nhỏ  đi vay mượn, ông và  một di dân người

Anh tên là Maurice B. Clark mở một cửa hàng kinh doanh nhỏ của

riêng mình. Cửa hàng chuyên bán cỏ khô, bột mì, thịt và một số hàng

hóa khác này đã phát triển rất tốt.

       Tuy chỉ mới 19 tuổi nhưng Rockefeller đã có tham vọng mở rộng

quy mô kinh doanh. Lúc đó dầu lửa là một ngành công nghiệp đang

phát triển rất mạnh. Clark có một người bạn làm trong lĩnh vực dầu

lửa, và vào năm 1863 ông này đã tìm đến hai người để kêu gọi góp

vốn. Rockefeller đã đầu tư 4.000 đô-la và bước chân vào lĩnh vực sẽ

làm ông trở nên cực kỳ giàu có.

      Việc thăm dò  và  khai thác dầu mỏ  luôn là  một công việc phụ

thuộc nhiều vào sự may mắn. Vào lúc Rockefeller bước chân vào lĩnh

vực kinh doanh này, giá một thùng dầu đang dao động quanh mốc 5

đô-la. Nhưng đó  không phải là  điều làm ông thật sự  quan tâm.

Rockefeller đủ hiểu biết để nhận thấy rằng khi giàn khoan dò đúng

chỗ, thị họ cần một nhà máy tinh chế để sản xuất và bán những sản

phẩm làm ra từ đó. Ông cũng nhận thấy được rằng mình có thể kiếm

được nhiều tiền hơn ở đây. Vì thế, cùng với Clark và đối tác làm ăn

mới có tên Samuel Andrews, ông thành lập một nhà máy lọc dầu nhỏ

ở Ohio vào năm 1863 và đặt tên là Xưởng lọc dầu Excelsior(1).

      Với tầm nhìn xa trưng rộng, công ty bắt đầu mua lại các xưởng lọc

dầu khác. Họ  nhanh chóng có  được 50 công ty ở  Cleveland và  80

xưởng khác ở Pittsburgh. Cảm thấy rằng lợi nhuận có thể còn lớn hơn

nếu họ kiểm soát tất cả các công đoạn kinh doanh, bộ ba này cũng bắt

đầu mua lại kho chứa hàng, xưởng gỗ (để tự đóng lấy thùng dầu) và

thậm chí là cả một đội tàu (để vận chuyển sản phẩm mà họ sản xuất

ra). Vào năm 1865 Rockefeller mua lại cổ phần của Clark và hai năm

sau nhận vào hội đồng lãnh đạo công ty một doanh nhân địa phương

tên là Henry Flagler, một người có tiền và có hiểu biết về đường sắt,

một phương tiện vận chuyển khá nổi bật lúc bấy giờ. Họ đổi tên công

ty thành Rockefeller, Andrews & Flagler trước khi đổi thành công ty

dầu lửa Standard Oil ba năm sau đó. Không lâu sau, họ đã có thể dõng

dạc tuyên bố rằng Standard Oil là công ty dầu hỏa lớn nhất thế giới. 

      Họ ngay lập tức vấp phải nhiều đối thủ cạnh tranh cả trong và

ngoài nước, như công ty của anh em nhà Nobel ở Thụy Điển và công

ty vận chuyển, thương mại Shell của Anh. Đó là lý do chính vì sao

nước Mỹ chỉ kiểm soát được phân nửa thị trường sản xuất dầu hỏa

toàn cầu trong giai đoạn cuối thập niên 80 của thế  kỷ  19. Nhưng

Standard Oil tiếp tục thuê những nhà  hóa học, chuyên gia thương

mại, luật sư và  các chuyên viên hàng đầu khác cũng như ký  kết

những hợp đồng bí mật với những công ty và những cánh tay quyền

lực mà  họ  đang cần. Standard Oil nhanh chóng phát triển vô cùng

mạnh mẽ cả về tầm vóc lẫn lợi nhuận. Cuối cùng, họ trở thành nhà

cung cấp độc quyền các sản phẩm liên quan đến dầu hỏa cho khoảng

37.000 cộng đồng dân cư.

        Giai đoạn cuối thế kỷ 19 là thời điểm xảy ra nhiều thay đổi chấn

động trong nền thương mại Mỹ. Các thành phố mọc lên chỉ sau một

đêm và  những tuyến đường sắt đã  kết nối chúng lại với nhau. Sản

xuất trở thành sức mạnh thống trị nền kinh tế nước Mỹ và rất nhiều

những cá  nhân kiệt xuất xuất hiện – như Andrew Carnegie,

Cornelius Vanderbilt, J.P. Morgan, và Rockefeller cũng là một trong

số đó – và lãnh đạo những công ty quyền lực nhất lúc bấy giờ. Những

người đàn ông này có tài thiên biến vạn hóa, giàu trí tưởng tượng và

không nề  hà  bất cứ  việc gì để  có  thể  đứng đầu trong lĩnh vực của

mình. Vào thời điểm này, hầu hết các tiểu bang không cho phép các

công ty địa phương nắm cổ phiếu trong các trụ sở bên ngoài biên giới

quốc gia, nên Rockefeller đã lách luật để mở rộng kinh doanh. Vào

năm 1882, ông thành lập Standard Oil Trust (Liên minh Standard

Oil) để kết hợp Standard Oil với các công ty chi nhánh ở những nơi

khác. Với biện pháp này, họ  đã  mang về  khoảng 40 tập đoàn dưới

quyền ông và tiếp tục kiểm soát vững chắc địa vị của mình trong lĩnh

vực tinh chế dầu mỏ.

        Những hành động như hạ giá trái phép, các thủ đoạn cưỡng bức và

đầu cơ tăng giá tiếp tục được thực hiện. Vào năm 1892, Tòa án Tối cao

Ohio đã  vào cuộc và  ra lệnh giải tán liên minh. Không hề  hấn gì,

Rockefeller tiếp tục hoạt động từ các trụ sở của ông ở New York. Vào

năm 1899, khi Mỹ  bắt đầu thả  lỏng những quy chế  về  sáp nhập tập

đoàn, ông đã tổ chức công ty lại thành công ty cổ phần Standard Oil ở

New Jersey và chuyển tất cả những tài sản hiện có sang công ty mới này.

Những hành động của Rockefeller không thể qua mắt được các

nhà tư bản công nghiệp khác. Vài người dựng lên những liên minh

tương tự trong ngành kinh doanh bửng, rượu, đường và thuốc lá. Vài

công ty khác hoàn tất những vụ  sáp nhập, hình thành nên những

công ty khổng lồ như General Electric, AT&T và U.S. Steel. Các công

ty vô cùng giàu có và quyền lực này đã là mục tiêu cho những nhà

quan sát (và các đối thủ cạnh tranh tương lai) công kích về sự không

công bằng, nếu không nói thẳng ra là phạm pháp. Các phóng viên bắt 

đầu chú ý và một người trong số đó – Ida M. Tarbell – đã đặt Standard

Oil dưới kính hiển vi trong một phóng sự vạch trần “tội ác” gồm 19

kỳ xuất hiện trên tạp chí McClure’s vào năm 1902. Kỳ sau nối tiếp kỳ

trước, Tarbell chỉ trích những tuyên bố của Rockefeller rằng công ty

của ông không làm điều gì sai trái cả. Tarbell viết rằng Standard vươn

lên đến đỉnh điểm nhờ “sự gian lận, dối trá, đặc quyền đặc lợi, phạm

pháp trắng trợn, hối lộ, ép buộc, tham nhũng, hăm dọa, gián điệp, hay

nói cách khác là khủng bố một cách rõ ràng”.

       Chuỗi bài báo này đã biến Tarbell thành một người nổi tiếng, và

Tổng thống Theodore Roosevelt là một trong nhiều người hâm mộ bà.

Rockefeller không đưa ra lời bình luận nào, nhưng người ta ghi lại

rằng ông đã nhiều lần thóa mạ Tarbell trong những cuộc đối thoại cá

nhân. Loạt bài báo cũng mở đầu một cuộc điều tra liên bang, và vào

năm 1906 chính phủ  đã  mở  phiên tòa dựa trên Bộ  luật chống độc

quyền Sherman khi đó đã có 16 năm tuổi. Hành động này đã chính

thức đưa ra ánh sáng điều từ lâu vẫn được nói thầm, rằng công ty dầu

lửa Standard Oil đã giữ độc quyền ngành công nghiệp dầu lửa, và làm

kìm hãm quyền tự do thương mại.

      Vào năm 1907, công ty bị kết án vi phạm điều luật chống độc

quyền và bị phạt  một số tiền khoảng bằng 1/3 giá trị thị trường 100

triệu đô-la của mình. Án phạt được thi hành, nhưng khoảng hơn bốn

năm sau – vào ngày 15 tháng 05 năm 1911 – Tòa án tối cao Hoa Kỳ

đã phán quyết rằng cơ cấu của Standard Oil thật ra là “một sự độc

quyền có khả năng kìm hãm sự phát triển của ngành thương mại” và

bắt họ  phải tách ra thành vài chục công ty nhỏ  độc lập với nhau.

Rockefeller đang chơi golf lúc nhận được tin báo, và  không ngừng

khuyên các bạn chơi của ông “mua lại công ty dầu lửa Standard Oil”.

Đây là một nước cờ khôn ngoan, vì những phần nhỏ trong đế chế của

ông nhanh chóng trở nên đáng giá hơn nhiều công ty hợp nhất trước

đó. Gia tài khổng lồ của Rockefeller nhanh chóng phát triển hơn nữa.

Cùng năm đó ông về hưu.

      Sự sụp đổ này đã tạo ra nhiều tên tuổi vẫn còn nổi tiếng cho đến

ngày nay trong ngành công nghiệp dầu lửa, bao gồm Exxon, Amoco,

 

Standard Oil từng bị ví như một con bạch tuộc

Mobil và Chevron. Dù vậy, vẫn còn nhiều tranh cãi như  Standard Oil

có  thể  chiến thắng số  phận nếu Rockefeller khôn ngoan hơn trong

vấn đề chính trị – hay sẵn lòng quy phục các chính khách và quan

chức cấp cao hơn. Nhưng Rockefeller không bao giờ là người quỵ lụy

sức mạnh thế  tục, hay rút khỏi học thuyết mà  ông xem là  phương

châm sống của mình: “Tôi tin rằng đó là một sứ mạng mà Chúa giao

phó và giúp tôi kiếm được nhiều tiền nhất có thể, một cách công bằng

và trung thực, để cho đi nhiều nhất có thể”. Khi ông qua đời vào năm

1937, không ai có thể tranh cãi rằng liệu ông có khi nào nghi ngờ về

những việc mình đang làm; hay ông đã không làm theo những niềm

tin đó một cách chính xác cho đến hơi thở cuối cùng.